Wady serca mogą mieć charakter wrodzony lub nabyty. Dzięki postępowi medycyny wiele z nich udaje się dziś skutecznie diagnozować i leczyć – niekiedy już w pierwszych dobach życia, a innym razem dopiero w wieku dorosłym.

Pod pojęciem wady serca rozumiemy nieprawidłową budowę anatomiczną poszczególnych struktur serca lub istnienie nieprawidłowych połączeń w obrębie jam serca i wielkich naczyń. Zaburzenia te mogą powstawać i rozwijać się zarówno w czasie życia płodowego – mówimy wtedy o wadach wrodzonych, jak i w czasie dalszego życia człowieka – są to wady nabyte. Zwyczajowo wrodzone wady serca są domeną kardiologii i kardiochirurgii dziecięcej. Należy podkreślić, że dzięki wielkiemu rozwojowi technik diagnostycznych i operacyjnych możliwe są udane zabiegi korygujące wady już u noworodków w pierwszej dobie życia. Także u osób dorosłych obecnie zdecydowanie rzadziej niż kiedyś są wykrywane wady wrodzone. Najczęstszą tego typu nieprawidłowością jest ubytek w przegrodzie międzyprzedsionkowej, który zwykle przez długi czas nie daje objawów. Na szczęście tego rodzaju patologia jest łatwa do wykrycia za pomocą echokardiografii, wykonywanej zwykle z powodu innych wskazań. Dzięki postępowi kardiologii interwencyjnej jest możliwe zamykanie tych ubytków drogą przezskórną.
Wady nabyte dotyczą głównie zastawek serca – struktur zbudowanych z tkanki łącznej, odpowiedzialnych za uporządkowany, jednokierunkowy przepływ krwi w sercu. Proces chorobowy prowadzi do uszkodzenia zastawki i rozwoju przeszkody dla przepływu krwi – powstaje wtedy zwężenie (stenoza) lub do nieprawidłowego przepływu zwrotnego – niedomykalność zastawki. Zaawansowane wady są połączeniem w różnym stopniu obu tych patologii – mówimy wtedy o wadzie złożonej. W XX wieku jeszcze do lat 70-tych wady nabyte w większości były pochodną procesu zapalnego w gorączce reumatycznej. Stąd znane powszechnie powiedzenie „reumatyzm liże stawy i kąsa serce”. Obecnie tego typu etiologia dotyczy głównie krajów rozwijających się.
W krajach rozwiniętych dominują procesy zwyrodnieniowe, związane z coraz dłuższym życiem populacji i coraz lepszą jakością opieki zdrowotnej. Współczesna kardiologia dysponuje szerokimi możliwościami diagnostycznymi i terapeutycznymi w zakresie wad serca. Mimo znacznego rozwoju technik medycznych podstawową metodą diagnostyczną od lat pozostaje osłuchiwanie. Stwierdzenie szmeru nad sercem w polu osłuchiwania zastawki pozwala rozpoznać rodzaj wady i w przybliżeniu określić stopień jej zaawansowania. Natomiast „złotym standardem” oceny pozostaje echokardiografia. Za jej pomocą można bardzo dokładnie ocenić anatomię zastawki, a także dzięki technice dopplerowskiej precyzyjnie określić stopień zaawansowania wady. Leczenie zaawansowanych i objawowych wad serca jest głównie operacyjne. Zabieg polega na usunięciu uszkodzonej zastawki i wszczepieniu protezy zastawki wykonanej z metalu lub materiału biologicznego (bioproteza). W ciągu ostatnich kilku lat rozwijane są techniki przezskórnej wymiany zastawki aortalnej (TAVI) z dostępu przez tętnicę lub koniuszek serca. Obecnie wskazaniem do tego rodzaju procedury jest wysokie ryzyko klasycznego zabiegu kardiochirurgicznego. Jednakże z czasem będzie to prawdopodobnie standardowy zabieg dla wszystkich chorych.

Włodzimierz Stawski, specjalista kardiolog, CONCORDIA