Według Światowej Organizacji Zdrowia i Międzynarodowego Towarzystwa Kontynencji, nietrzymanie moczu (NTM) to niezależny od woli wyciek moczu przez cewkę moczową, który w efekcie stanowi problem socjalny i higieniczny. Zdarza się w każdym wieku i u obu płci.
Problem nietrzymania moczu dotyczy jednak najczęściej osób w wieku starszym i podeszłym. Ponadto nietrzymanie moczu występuje częściej u kobiet (nawet u 1 na 5 kobiet po 40 rż.) niż u mężczyzn. Powyżej 80 roku życia na nietrzymanie moczu cierpi połowa kobiet i jedna trzecia mężczyzn. Jest ono chorobą, która niesie za sobą społeczne skutki. Chorzy często rezygnują z życia społecznego, co prowadzi do stanów depresyjnych. Ponadto, skóra narażona na ciągłe działanie moczu reaguje stanem zapalnym i przebarwieniami.
Podstawowe typy przewlekłego nietrzymania moczu
– wysiłkowe nietrzymanie moczu – to objaw polegający na mimowolnym wycieku moczu podczas wysiłku, kichania lub kaszlu, czyli wykonywaniu czynności, które powodują wzrost ciśnienia w brzuchu. Szacuje się, że na tę postać NTM cierpi ok. 49% wszystkich osób z nietrzymaniem moczu. Problem wysiłkowego nietrzymania moczu spowodowany jest osłabieniem mięśni dna miednicy, w większości dotyczy pań po 50 roku życia, czyli w okresie około i po menopauzalnym. Wówczas obniża się w organizmie poziom żeńskich hormonów płciowych, estrogenów, czego efektem jest m.in. gorsza jakość tkanki łącznej i mięśniowej, gorsza struktura włókien więzadłowych i słabsze ukrwienie narządów miednicy.
– nietrzymanie moczu z parć naglących – to objaw polegający na mimowolnym wycieku moczu, któremu towarzyszy lub poprzedza go uczucie nagłego parcia na pęcherz. Jest to jeden z objawów pęcherza nadreaktywego. Szacuje się, że na tę postać NTM cierpi ok. 22% wszystkich osób z nietrzymaniem moczu.
Do nietrzymania moczu z naglącym parciem dochodzi, gdy pęcherz kurczy się zbyt wcześnie i nagle, zanim zostanie wypełniony i zanim otrzyma sygnał z mózgu. W większości przypadków przyczyna takiego zachowania pęcherza nie jest znana i lekarz rozpoznaje wówczas tzw. nadreaktywność pęcherza. Nietrzymanie moczu z naglącym parciem spowodowane jest nieprawidłową i nadmierną aktywnością mięśni pęcherza. Występuje, często bardzo silna, potrzeba natychmiastowego oddania moczu i zwykle w ciągu kilku sekund dochodzi do jego wypływu. Do takiego nagłego, intensywnego parcia dochodzi w niektórych sytuacjach (zmiana pozycji ciała, dźwięki, np. lejącej się wody, w trakcie stosunku płciowego, typowo podczas orgazmu). Parcie na pęcherz w tym typie nietrzymania moczu jest bardzo często odczuwalne nie tylko w dzień, ale również w nocy. W grupie ryzyka znajdują się pacjenci po przebytych operacjach układu moczowo-płciowego, chorzy na stwardnienie rozsiane, osoby z chorobą Parkinsona lub Alzheimera, cukrzycą albo przerostem prostaty. Podatni na chorobę są też alkoholicy i palacze.
– mieszane nietrzymanie moczu – to objaw polegający na mimowolnym wycieku moczu z towarzyszącym uczuciem nagłego parcia, jak również podczas wysiłku, kichania lub kaszlu. Jest to kombinacja dwóch powyższych typów NTM. Szacuje się, że na tę postać NTM cierpi ok. 29% wszystkich osób z nietrzymaniem moczu.
– nietrzymanie moczu z powodu przepełnienia pęcherza – jest spowodowane przeszkodą w odpływie moczu z pęcherza, który jest wypełniony i często bardzo rozciągnięty, a mocz stale lub okresowo bezwiednie wycieka. Ten typ nietrzymania moczu najczęściej występuje u mężczyzn z powiększonym gruczołem krokowym, u kobiet z obniżeniem pęcherza i przedniej ściany pochwy oraz u chorych z atonią pęcherza w przebiegu chorób neurologicznych bądź urazów rdzenia kręgowego.
Diagnostyka
Nietrzymanie moczu to objaw różnych schorzeń. Przyczyna nietrzymania moczu u każdego pacjenta może być inna. Dlatego bardzo ważne jest rozpoznanie typu NTM i na jego podstawie dobranie odpowiednich metod leczenia. Występujące objawy nietrzymania moczu są charakterystyczne i pozwalają wstępnie ustalić typ nietrzymania moczu (najczęściej wysiłkowe lub z naglącym parciem). Poza typowym badaniem fizykalnym przeprowadza się badanie ginekologiczne u kobiety oraz badanie prostaty palcem u mężczyzny. Wykonuje się badanie ogólne moczu, zwykle podstawowe badania krwi oraz badanie USG układu moczowego, w tym ocenę pęcherza gdy jest pełny oraz po jego opróżnieniu. W skład badania podmiotowego może wejść także wypełnienie kwestionariusza do oceny nietrzymania moczu oraz dzienniczka mikcji. W szczególnych sytuacjach wykonuje się także uretrocystoskopię, czyli wziernikowanie pęcherza. W sytuacji bardziej skomplikowanych przypadków lub braku poprawy po wstępnym leczeniu wykonuje się specjalistyczne badanie czynnościowe pęcherza zwane badaniem urodynamicznym.
Sposoby leczenia nietrzymania moczu
Leczenie nietrzymania moczu zależy jego od typu i przyczyny oraz nasilenia dolegliwości. Ogólnie leczenie możemy podzielić na zachowawcze i chirurgiczne. Niezależnie od typu nietrzymania moczu korzystne efekty dają zmiany stylu życia: zmniejszenie (lub zaprzestanie) spożycia alkoholu i kofeiny, zmniejszenie masy ciała w przypadku nadwagi i otyłości, ograniczenie spożycia płynów w sytuacjach, gdy chce się uniknąć lub ograniczyć problemy z wypływem moczu (np. przed spotkaniem towarzyskim, na noc, itp.).
W wysiłkowym nietrzymaniu moczu u kobiety bardzo ważne jest wzmocnienie mięśni dna miednicy, co może prowadzić nawet do ustąpienia problemu. W tym celu zaleca się ćwiczenia mięśni Kegla (czyli mięśni dna miednicy), stosuje się także elektrostymulację oraz stymulację magnetyczną mięśni.
W przypadku braku lub niezadowalającej poprawy po leczeniu zachowawczym stosuje się leczenie chirurgiczne. Do najskuteczniejszych metod chirurgicznego leczenia nietrzymania moczu należą tzw. zabiegi podwieszenia szyi pęcherza moczowego. Od kilku lat standardem w leczeniu wysiłkowego nietrzymania moczu u kobiet są taśmy beznapięciowe. Wprowadza się je pod cewkę moczową przez drobne nacięcie w pochwie. Pacjentka po takiej operacji ma niewielką bliznę po nacięciu. Często następnego dnia po zabiegu może już wrócić do domu, ale przez miesiąc po operacji zalecany jest odpoczynek i obniżenie aktywności, tak by taśma nie obsunęła się.
W nietrzymaniu moczu z naglącym parciem leczenie polega na wspomnianych wyżej zmianach w stylu życia, ćwiczeniach mięśni dna miednicy oraz odpowiednim „treningu” pęcherza, który prowadzi do rzadszego występowania parcia oraz pozwala go kontrolować, tzn. panować nad potrzebą oddania moczu. Ćwiczenia w ramach tego treningu muszą być systematyczne, długotrwałe oraz prowadzone pod kontrolą osoby z odpowiednim doświadczeniem w tym zakresie. Gdy trening pęcherza okazuje się niedostatecznie skuteczny lub w celu jego wspomagania stosuje się leczenie farmakologiczne. Dostępnych jest wiele preparatów jednak leki te mogą mieć różne działania niepożądane i muszą być stosowane na zlecenie lekarza i pod jego kontrolą. Inne sposoby nietrzymania moczu (np. stymulacja nerwów krzyżowych, wstrzykiwanie botuliny do mięśni pęcherza, leczenie chirurgiczne) stosuje się tylko wtedy, gdy trening pęcherza i leki okażą się nieskuteczne. Właściwie wybrany sposób leczenia oraz systematyczne i prawidłowe wykonywanie zaleconych ćwiczeń sprawiają, że w wielu przypadkach nietrzymanie moczu ustępuje, a prawie zawsze dochodzi do złagodzenia jego objawów.
